با وجود تقاضاهای مکرر مقام‌های طالبان از دولت و بازرگانان چین برای آغاز استخراج معدن مس عینک در شرق کابل، چینی‌ها هنوز در این زمینه اقدامی نکرده‌اند.

چین از دولت‌های حامی و همسو با طالبان تلقی می‌شود و از نخستین دولت‌هایی بود که پس از فروپاشی دولت جمهوری، روابطش با طالبان را علنی کرد و سفارت افغانستان در پکن را به دیپلمات‌های طالبان واگذار کرد.

رسانه «چاینا پروژکت»، مستقر در آمریکا که روی گزارش‌دهی از چین متمرکز است، در مطلبی که روز پنجشنبه ۸ تیر منتشر کرد، نوشت که علی‌رغم وعده‌های دولت و بازرگانان چینی برای سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در افغانستان، عوامل مختلف از جمله ابهام در وضعیت سیاسی افغانستان باعث شده است چین در این زمینه هیچ اقدامی نکند.

شرکت گروه متالورژیک چین (Metallurgical Corporation Of China Ltd) که در زمینه استخراج معادن کار می‌کند، در سال ۲۰۰۸، قرارداد استخراج معدن مس عینک را به مبلغ حدود سه میلیارد دلار و با اجاره‌نامه ۳۰ ساله و تعهداتی جانبی در زمینه بازسازی و توسعه منطقه‌ای که معدن در آن واقع شده است، با دولت وقت افغانستان به امضا رساند.

دولت افغانستان در آن زمان اعلام کرد که این قرارداد بزرگ‌ترین قرارداد استخراج معدن در افغانستان است که به ایجاد حدود ۱۰ هزار شغل منجر خواهد شد و درآمدهای هنگفتی برای دولت افغانستان دارد.

معدن مس عینک در شهرستان محمدآغه استان لوگر و در حدود ۳۰ کیلومتری شهر کابل، پایتخت افغانستان، قرار دارد. مطالعات انجام‌شده روی این معدن نشان داده که مس عینک دومین معدن بزرگ مس در جهان است. با این حال، با گذشت ۱۵ سال از امضای بزرگ‌ترین قرارداد استخراج معدن میان افغانستان و چین، هنوز در این زمینه عملا اقدام نشده است.

در معدن عینک علاوه بر مس، طلا، خاک‌های کمیاب، لیتیوم و مواد معدنی مختلف دیگر نیز وجود دارند که ارزش آن‌ها بر اساس مطالعاتی که وزارت دفاع آمریکا سال ۲۰۱۰ انجام داد، بیش از یک تریلیون دلار براورد می‌شود.

در قراردادی که میان دولت حامد کرزی و شرکت گروه متالورژیک چین امضا شد، آمده بود که طلای استخراج‌شده در جریان اکتشاف معدن مس عینک به دولت افغانستان تعلق دارد.

شرکت چینی متعهد شده بود از تورخم تا تاجیکستان، از معدن مس عینک تا کابل و از معدن حاجی‌گک و از آنجا تا یکاولنگ بامیان و شهرستان دره‌صوف استان سمنگان راه‌آهن بکشد. این راه‌آهن می‌توانست شاهراه‌های کلیدی افغانستان را باهم وصل  و حمل‌و‌نقل میان افغانستان و کشورهای همسایه را تسریع و تسهیل کند. در آن قرارداد همچنین آمده بود که شرکت چینی یک نیروگاه زغال‌سنگ، یک کارخانه ذوب در شهرستان محمدآغه استان لوگر خواهد ساخت.

با این حال، امضای قرارداد میان دولت افغانستان و شرکت چینی با تشدید تلاش‌های طالبان برای افزایش ناامنی در لوگر و شهرستان محمدآغه همراه شد. گروهی از اعضای طالبان اردیبهشت ۱۳۹۹ با خودرو بمب‌گذاری‌شده به قرارگاه محافظان امنیتی معدن مس عینک حمله کردند و سپس به درگیری مسلحانه پرداختند. در این حمله، هشت سرباز کشته و سه تن مجروح شدند. مقام‌های امنیتی دولت وقت افغانستان گفتند که مهاجمان طالبان نیز در درگیری با محافظان معدن کشته شدند.

حالا طالبان که تا دوسال قبل به معادن افغانستان حمله می‌کردند، در تلاش‌اند از این معادن درآمد کسب کنند.

چاینا پروژیکت به نقل از یکی از مسئولان شرکت گروه متالورژیک نوشت که او در جریان بازدید از معدن مس عینک که مقام‌های طالبان نیز حضور داشتند، در پاسخ به اصرار طالبان مبنی بر اینکه امنیت تامین است و روند استخراج معدن باید آغاز شود، گفت: «آیا این شما نبودید که با ما چنین می‌کردید؟»

سرنوشت آثار تاریخی در مس عینک

سال ۲۰۰۹ در منطقه‌ای که معدن مس عینک در آن واقع شده است، بقایای یک شهر بودایی کشف شد. در ادامه اکتشاف‌ها در این منطقه، صدها مجسمه و آثار متعلق به دوران بودایی در افغانستان به دست آمد و باعث شد روند اکتشاف زیرنظر باستان‌شناسان صورت گیرد. پس از آن، محافظت از آثار تاریخی به دست آمده از معدن مس عینک به یکی از موضوع‌های موردبحث میان دولت افغانستان و شرکت چینی تبدیل شد.

جاوید نورانی، یک باشناس‌شناس افغان، به رسانه چاینا پروژکت گفت: «معدن مس عینک دارای دو گنج است: مس و میراث تاریخی باارزشی بی‌سابقه.»

برنت ای. هافمن، مستندساز سال ۲۰۱۴ فیلمی به نام «نجات مس عینک» ساخت که بیش از ۳۰ جایزه برد. هافمن در مورد اهمیت تاریخی بقایای شهر بودایی کشف‌شده در مس عینک، گفت: «اینجا برخی از قدیمی‌ترین نوشته‌ها، برخی از قدیمی‌ترین نقاشی‌های دیواری و هزاران سال تاریخ بودایی وجود دارد.»

هافمن درباره آینده آثار تاریخی در مس عینک ابراز نگرانی کرد و گفت، جابه‌جایی این آثار ممکن است به تخریب گسترده آن‌ها بینجامد.

دولت پیشین افغانستان در شهرستان محمدآغه یک موزه ایجاد کرد تا آثار کشف‌شده در منطقه مس عینک در آن نگهداری شوند اما برخی از آثار در جریان کاوش‌ها آسیب دیده‌اند. از طرفی هنوز درباره این مسئله که طالبان در برابر پولی که به آن چشم دوخته‌اند، به حفاظت از میراث تاریخی هم تعهدی دارند یا خیر، اطمینانی وجود ندارد.

طالبان شرکت چینی را تحت فشار قرار داده‌اند که کار استخراج معدن مس عینک را درآمد میلیونی برای طالبان به همراه می‌آورد آغاز کنند، اما مسئولان شرکت چینی می‌گویند تا زمانی که روش و دستوالعملل موثری برای حفاظت از آثار تاریخی فراهم نشود، کار در این معدن ممکن نیست.

از سوی دیگر ممکن است استخراج معدن مس عینک، به آلودگی آب‌های زیرزمینی در ناحیه لوگر و کابل بینجامد که پیامدهای محیط‌ زیستی ناگواری در پی خواهد داشت. از اینکه کار شرکت چینی برای استخراج این معدن مشکل محیط‌ زیستی ایجاد نمی‌‎کند، نیز اطمینانی وجود ندارد.

در نزدیک به دو سال گذشته، شمار زیادی از بازرگانان چینی و برخی مقام‌های دولتی این کشور به افغانستان سفر کرده و در صحبت با مقام‌های طالبان، از اشتیاق خود برای سرمایه‌گذاری در افغانستان و به ویژه در زمینه معادن خبر داده‌اند. با این حال هنوز در زمینه استخراج معدن مس عینک و حوزه نفتی آمودریا در شمال افغانستان گام عملی برنداشته‌اند.

رسانه چاینا پروژکت به نقل از منبعی در کابل نوشت که بیشتر بازرگانان چینی که به کابل سفر می‌کنند و با مقام‌های طالبان در زمینه سرمایه‌‎گذاری و استخراج معادن صحبت می‌کنند، برای این کار تایید دولت چین را ندارند. این رسانه تصریح کرد: «بیشتر آن‌ها تحصیلات چندانی ندارند و افرادی‌اند که در خود چین هیچ فرصتی [برای سرمایه‌گذاری] ندارند.»